SAKARYA TARİHİNDEKİ KRİTİK 5 SEÇİM
Seçimler, demokrasinin en temel öğesidir. Bunların sağlıklı yapılması milletin kanaat ve tavrını ortaya koymaktadır. Bir ilin dönemlerde takındığı tavır ve toplumsal tepkilerin en doğru göstergelerinden birisi seçimler olmuştur. Türk demokrasisinin birçok kez darbelerle kesintiye uğraması sonrasında atılan bütün demokratik adımlar toplum nezdinde büyük destek aldığı aşikârdır.
Peki, Sakarya’nın bu siyasi çalkantı dönemlerinde nasıl bir tavır takındığını biliyor muydunuz? Bu sorunun cevabını alabilmek için gelin kritik 5 seçim dönemini inceleyelim.
- 1957 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİ
Türk Siyasi hayatında önemli bir yere sahip olan Demokrat Parti’nin katıldığı son seçimler olan 1957 Milletvekili Genel Seçimi zaferi buruk olmuştur. Cumhuriyet Halk Partisi’nin kıl payı %7’lik oy farkıyla ikinci parti olması Demokrat Parti içerisinde rahatsızlıklara neden olmuştur. Cumhuriyet Halk Partisi 178, Cumhuriyetçi Millet Partisi ve Hürriyet Partisi dörder milletvekili çıkarmıştı. Demokrat Parti ise 424 milletvekili meclise girmişti. Seçim sisteminin azizliğine uğrayan Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti ile arasında sadece %7 oy oranı olmasına karşın yarısından daha az milletvekili çıkarabilmişti. Sakarya’nın il olarak katıldığı ilk seçimde 120.909 oy kullanılmış, 119.167 oy geçerli sayılmıştır. Seçim sonuçlarına bakıldığında ülke genelindeki tablonun aksine Cumhuriyet Halk Partisi’nin, Demokrat Parti karşısında yükselişi görülmemiştir. Demokrat Parti, Türkiye ortalamasının üstünde %58 oy oranı ile ilk sırada yer almıştır. Cumhuriyet Halk Partisi %28 oy oranı ile ikinci sırada yer alırken; Cumhuriyetçi Millet Partisi ve Hürriyet Partisi Türkiye ortalaması gibi %5 ve %7’lik oy oranları çıkarmıştır. Sakarya’dan Demokrat Parti’ye böylesine bir oy çıkması, Adnan Menderes’in memleketi olan Aydın’da bile %60 oy kazanması göz önüne alındığında son derece önemli bir başarıdır. Bu durum Demokrat Parti’nin il bazında ne kadar güçlü olduğunu göstermiştir.
- 1961 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİ
Türk demokrasi tarihinin en büyük engellerden birisi olan 27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında siyaset yeniden tahsis edilmiştir. Bu kapsamda Demokrat Parti’nin kapatılması ve vesayet sisteminin konulmasıyla güdümlü demokrasi modeli yürütülmüştür. Kapatılan Demokrat Parti sonrasında kurulan Adalet Partisi bu mirası kabullenmiştir. Böylece seçim sonuçlarında Cumhuriyet Halk Partisi ilk parti çıkarken, ikinci sırada ise Adalet Partisi yer almıştır. Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi yine Demokrat Parti’nin devamı olarak görülmüş ve yaklaşık %28’lik oy oranları ile Adalet Partisi’ni takip etmişlerdi. Bu tablo ülkede Demokrat Parti’nin bile ulaşmadığı %62,5 oy oranına sahip olmuştur. Bu sonuçlar aynı zamanda 27 Mayıs darbesi’nin halk arasındaki rahatsızlığını gösterirken; Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın idamına karşı verilen tepkiyi de açık bir şekilde göstermektedir. Gazeteler bir sonraki gün koalisyon başlığıyla okuyucularına duyurduğu seçim sonuçlarında hiçbir partinin mutlak çoğunluk kazanmadığını belirtmiştir.
Sakarya’da kullanılan oy oranı bir önceki seçime göre artarak 139.486 oy kullanışmış, bunlardan 133.341 geçerli sayılmıştır. Bu seçimde Türkiye genelinin aksine Adalet Partisi açık ara farkla ilk sırada yer almıştır. Bunun yanı sıra Cumhuriyet Halk Partisi ikinci sırada yer almasına karşın Demokrat Parti mirasında gelen Yeni Türkiye Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi toplam oy oranları Türkiye ortalamasının üstünde, yaklaşık %34 elde edilmişti. Ekrem Alican’ın partisi olan Yeni Türkiye Partisi, Alican’ın Sakaryalı olması nedeniyle Türkiye ortalamasının üzerinde bir oy oranına sahip olmuştur. Bu durum Sakarya’da, 27 Mayıs darbesinin kabullenilmediği gibi önemli bir tepkinin de ortaya konulduğunu göstermektedir. Böylece şehirde muhafazakâr çizginin ve Demokrat Parti’nin etkisinin ne kadar güçlü olduğu görülmektedir.
- 1983 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMİ
1983 Milletvekili Genel Seçimine Anavatan Partisi, Halkçı Parti ve Milliyetçi Demokrasi Partisi katılmıştır. 12 Eylül 1980 darbesi ordunun yeniden yönetime el koyduğu ve devlet yapısının yeniden şekillendirildiği dönemdir. Önceki darbeler gibi yapısal değişiklik üzerinde uzun uzun uğraşıldıktan sonra sınırlı bir siyaset ortamı bırakılmıştı. Türk demokrasisi tüm engellemelere rağmen tekrar mücadele edebilmek için halk bir kez daha sandık başına gitmiştir. Seçimlere katılan Turgut Özal’ın Anavatan Partisi açık ara farkla %45,14 oranla ilk sırada yer alırken, Necdet Calp yönetimindeki Halkçı Parti %30,46 oy oranı ile ikinci, Turgut Sunalp yönetimindeki Milliyetçi Demokrasi Partisi %23,27 oy oranı ile üçüncü sırada yer almıştır. Türkiye böylece ilk kez darbe sonrasında siyasi istikrarı yakalama aşamasına gelmiş ve iktidarı bir partiye teslim etmiştir. Anavatan Partisi muhafazakâr yapıyı kendi bünyesinde barındırmış ve iktidar olmuştu.
- 1999 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMİ
1999 Milletvekili Genel Seçimine Demokratik Sol Parti, Milliyetçi Hareket Partisi, Fazilet Partisi, Anavatan Partisi, Doğru Yol Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Halkın Demokrasi Partisi, Büyük Birlik Partisi, Özgürlük ve Dayanışma Partisi, Demokrat Türkiye Partisi, Liberal Demokrat Parti, Demokrat Parti, Millet Partisi, Barış Partisi, İşçi Partisi, Emeğin Partisi, Yeniden Doğuş Partisi, Sosyalist İktidar Partisi, Değişen Türkiye Partisi, Demokrasi ve Barış Partisi katılmıştır. Türkiye 12 Eylül sonrasında bir kez daha darbenin soğuk yüzü ile karşılaşmış ve ülke tarihine 28 Şubat olarak geçen darbe sonrasında Necmettin Erbakan yönetimindeki Refah Partisi kapatılarak yerine Fazilet Partisi kurulmuştur. Siyaset bir kez daha şekillendirilmişti. Bülent Ecevit yönetiminde DSP’nin azınlık hükümeti döneminde PKK Terör örgütü lideri Abdullah Öcalan’ın 15 Şubat 1999 tarihinde yakalanıp Türkiye’ye getirilmesi Demokratik Sol Parti’nin oy oranlarında önemli bir artış yaşanmasına neden olmuştur. Bu havada girilen seçimde Demokratik Sol Parti %22,19 oy oranı ile ilk sırada yer almıştı. 4 Nisan 1997 tarihinde Milliyetçi Hareket Partisi lideri Alparslan Türkeş’in ölümü üzerine partinin başına Devlet Bahçeli geçmişti. Bahçeli yönetimindeki Milliyetçi Hareket Partisi %17,98 oy oranı ile ikinci sırada yer almıştır. Fazilet Partisi tüm bu siyasi yasaklanmaya rağmen büyük güç kaybetse de %15,41 oy oranı ile üçüncü sırada yer almıştır. Dikkat çeken gelişme ise o güne kadar muhafazakâr çizginin en önemli temsilcileri olan Anavatan Partisi %13,22 oy oranı ve Doğru Yol Partisi %12,01 oy oranı ile üçüncü ve dördüncü parti olmuştur. Cumhuriyetin kurucu partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi %8,71 oy oranı ile seçim barajının altında kalmıştır. Beş parti seçim barajını aşarken on beş parti barajın altında kalarak mecliste temsil edilememiştir. Bunlardan on iki tanesi %1 altında oy almıştır.
- 2018 CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ
2016 Türkiye askerî darbe girişiminin ardından ülkede olağanüstü hâl ilan edilmişti. 2017 de ise Türkiye anayasa değişikliği referandumu ile ülkenin yönetim şekli başkanlık sistemi olarak belirlendi. Kasım 2017’de Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin Adalet ve Kalkınma Partisi ile ittifak yapmayı önermesi sonucunda Şubat 2018’de Cumhur İttifakı kuruldu. Seçimin normal şartlarda 3 Kasım 2019’da yapılması gerekiyordu ancak Bahçeli’nin erken seçimi gerekli gördüğünü belirtmesi ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 18 Nisan 2018’de buna olumlu yaklaştığını açıklaması ile seçim tarihi erkene alındı.
Görevdeki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan cumhurbaşkanlığına bir kez daha aday oldu. Selahattin Demirtaş ikinci defa aday olur iken Muharrem İnce, Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu ve Doğu Perinçek de seçimde cumhurbaşkanı adayı olduklarını duyurdular.
Türkiye genelinde ilk turda oyların %52.39 ‘ unu alarak seçimi kazanan Erdoğan bu kritik dönemde Sakarya’dan %70.5 gibi büyük bir oran elde ederek seçimi il bazında farkla bitirmiştir.
SONUÇ
Sakarya her geçen gün gelişen ve artan nüfusu ile seçimlerde ülke genelinde önemi her geçen gün artmaktadır. Artan nüfus oy oranlarına bakıldığında 7 milletvekili ile mecliste temsil edilmiştir. Seçim sonuçlarına bakıldığında ülke ortalamalarından birçoğundan farklı sonuç çıkmıştır. 1954 yılında il statüsünü kazanan Sakarya, 1957 seçim sonucunda muhafazakâr çizgisini Demokrat Parti ile göstermiştir. Demokrat Parti’nin 27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında mirasından gelen Adalet Partisi’nin il bazında oy oranlarında ilk sırada yer alması bu çizginin devam ettiğinin göstergesidir. Demokrat Parti ile başlayan ve Adalet Partisi ile devam eden bu süreç ülkedeki muhafazakâr oyların yaşadığı dönüşüme sahne olmuştur. Anavatan Partisi ve Doğru Yol Partisi il bazında güçlü olsa da Necmettin Erbakan’ın Milli Selamet Partisi gücünü her seçimde artırmıştı. Milli Selamet Partisi ve ardılları olan Refah Partisi ile Fazilet Partisi Sakarya’daki oyların en güçlü temsilcisi olmuştur. Bu tablo 1999 seçimlerinde de ülke çapında güç kaybetmesine karşın, Sakarya il bazında açık ara farkla ilk sırada yer almıştır.2002 seçimi ile beraber Sakarya’da hâkim olan çizgi Ak partiye yönelerek 20 senedir %50 üzerinde oy oranlarıyla devam etmektedir.
Kaynak: Geçmişten Günümüze Sakarya, SBB Kültür Yayınları
